Muhammed et-Trabzonî el-Medenî’nin Sârimu’l-vâridât Adlı Eserinin Vehhâbîliğin Ortaya Çıkış Tarihi Bağlamında Kaynaklık Değeri

Muhammed et-Trabzonî el-Medenî’nin Sârimu’l-vâridât Adlı Eserinin Vehhâbîliğin Ortaya Çıkış Tarihi Bağlamında Kaynaklık Değeri

Muhammed et-Trabzonî el-Medenî (ö. 1200/1786) Trabzon’dan İstanbul’a, Şam’dan Kudüs’e, Mekke’den Medine’ye ve nihayet tekrar İstanbul’a uzanan hayatını farklı coğrafya ve şehirlerde geçirmiş, şer‘î ilimlerin pek çoğunda eserler kaleme almış velûd bir âlimdir. Kaleme aldığı e...

Full description

Saved in:
Bibliographic Details
Main Authors: Kadir Gömbeyaz, Muhammed İkbal Çoban
Format: Article
Language:Arabic
Published: Trabzon University 2024-11-01
Series:Trabzon İlahiyat Dergisi
Online Access:https://dergipark.org.tr/tr/doi/10.33718/tid.1541590
Tags: Add Tag
No Tags, Be the first to tag this record!
_version_ 1841545397576663040
author Kadir Gömbeyaz
Muhammed İkbal Çoban
author_facet Kadir Gömbeyaz
Muhammed İkbal Çoban
author_sort Kadir Gömbeyaz
collection DOAJ
description Muhammed et-Trabzonî el-Medenî (ö. 1200/1786) Trabzon’dan İstanbul’a, Şam’dan Kudüs’e, Mekke’den Medine’ye ve nihayet tekrar İstanbul’a uzanan hayatını farklı coğrafya ve şehirlerde geçirmiş, şer‘î ilimlerin pek çoğunda eserler kaleme almış velûd bir âlimdir. Kaleme aldığı eserlerden biri de “Necdli İhtiyâr (eş-Şeyhü’n-Necdî)” diye adlandırdığı birinin kendisine ulaşan (vârid) dört görüşünü ele aldığı ve bunlara karşı aklî ve naklî delillerle karşı çıktığı Sârimü’l-vâridât adlı eseridir. Bu eseri çarpıcı kılan husus, Necdli Şeyh diye bahsettiği kişinin görüşleri ve faaliyetleriyle Hicaz topraklarında etkili olmaya başlayan Muhammed b. Abdilvehhâb olmasının kuvvetle muhtemel oluşu ve eserin onun hareketinin (Vehhâbiyye) ortaya çıktığı bir bölgede ve zamanda yaşayan bir müellif tarafından kaleme alınmasıdır. Böylece hareketin ortaya çıkış ve gelişim sürecinde aynı zamanda yaşamış bir müellifin tarihsel şahitliği söz konusu olabilmektedir. Bu risâleyi diğer Vehhâbîlik reddiyelerinden farklı kılan bir durum Necdli Şeyh’e nispet edilen dört görüşten özellikle ikisinin (“Allah’ın her fiili güzel değildir” ve “Peygamberlerin bedenlerinin kurtlanması, bayılmaları veya haşereler yüzünden ölmeleri caiz değildir”) başka reddiyelerde bulunmamasıdır. Bu risâlede Trabzonî’nin Necdli Şeyh’e yönelik ifadeleri oldukça ağır ve hakaretâmizdir. O, birçok kötü isimle anmasının yanında Necdli Şeyh için “Şeyhu’l-hanâzira (Domuzların Şeyhi)” şeklinde başka eserlerde görmediğimiz, kendisi için anlamlı bir gerekçeye dayanan kendisine özgü bir niteleme de kullanmaktadır. Ancak eserin müellif hattı olduğu düşünülen ve elimize ulaşan tek nüshasında özellikle hakaret ve aşağılama içeren ifadelerin üstünün çizildiği görülmektedir. Hâsılı bu yazıda, İbn Abdilvehhâb ve hareketinin ortaya çıktığı ve geliştiği bir döneme şahitliğin ürünü sayılabilecek Sârimü’l-vâridât adlı eserin muhtevası, Trabzonî’nin reddettiği görüşlerin neler olduğu ve bunları nasıl reddettiği ortaya konulduktan sonra Trabzonî’nin bu şahitliğinin Vehhâbîliğin doğuş tarihi ve görüşleri incelenirken ne derece isabetli bir şahitlik yapıp yapmadığı sorgulanacaktır. Ayrıca Trabzonî’nin Vehhâbîliğe reddiye sadedinde yazdığı ileri sürülen diğer bazı risâlelerin muhatap ve hedefinin gerçekten İbn Abdilvehhâb ve Vehhâbîler olup olmadığı da tartışılacaktır. Nihai olarak nispet ettiği görüşler üzerinden İbn Abdilvehhâb’ı eleştirdiği anlaşılan Sârimü’l-vâridât’ın tam anlamıyla bir Vehhâbîlik reddiyesi olarak kabul edilip edilemeyeceği değerlendirecektir.
format Article
id doaj-art-f243aac21feb47bf8b23806d47cff23a
institution Kabale University
issn 2651-4559
language Arabic
publishDate 2024-11-01
publisher Trabzon University
record_format Article
series Trabzon İlahiyat Dergisi
spelling doaj-art-f243aac21feb47bf8b23806d47cff23a2025-01-12T07:31:13ZaraTrabzon UniversityTrabzon İlahiyat Dergisi2651-45592024-11-0111Özel Sayı7110810.33718/tid.1541590 Muhammed et-Trabzonî el-Medenî’nin Sârimu’l-vâridât Adlı Eserinin Vehhâbîliğin Ortaya Çıkış Tarihi Bağlamında Kaynaklık Değeri Kadir Gömbeyaz0https://orcid.org/0000-0002-5204-5564Muhammed İkbal Çoban1https://orcid.org/0000-0002-8960-1798KOCAELİ ÜNİVERSİTESİ, İLAHİYAT FAKÜLTESİKİLİS 7 ARALIK ÜNİVERSİTESİ Muhammed et-Trabzonî el-Medenî (ö. 1200/1786) Trabzon’dan İstanbul’a, Şam’dan Kudüs’e, Mekke’den Medine’ye ve nihayet tekrar İstanbul’a uzanan hayatını farklı coğrafya ve şehirlerde geçirmiş, şer‘î ilimlerin pek çoğunda eserler kaleme almış velûd bir âlimdir. Kaleme aldığı eserlerden biri de “Necdli İhtiyâr (eş-Şeyhü’n-Necdî)” diye adlandırdığı birinin kendisine ulaşan (vârid) dört görüşünü ele aldığı ve bunlara karşı aklî ve naklî delillerle karşı çıktığı Sârimü’l-vâridât adlı eseridir. Bu eseri çarpıcı kılan husus, Necdli Şeyh diye bahsettiği kişinin görüşleri ve faaliyetleriyle Hicaz topraklarında etkili olmaya başlayan Muhammed b. Abdilvehhâb olmasının kuvvetle muhtemel oluşu ve eserin onun hareketinin (Vehhâbiyye) ortaya çıktığı bir bölgede ve zamanda yaşayan bir müellif tarafından kaleme alınmasıdır. Böylece hareketin ortaya çıkış ve gelişim sürecinde aynı zamanda yaşamış bir müellifin tarihsel şahitliği söz konusu olabilmektedir. Bu risâleyi diğer Vehhâbîlik reddiyelerinden farklı kılan bir durum Necdli Şeyh’e nispet edilen dört görüşten özellikle ikisinin (“Allah’ın her fiili güzel değildir” ve “Peygamberlerin bedenlerinin kurtlanması, bayılmaları veya haşereler yüzünden ölmeleri caiz değildir”) başka reddiyelerde bulunmamasıdır. Bu risâlede Trabzonî’nin Necdli Şeyh’e yönelik ifadeleri oldukça ağır ve hakaretâmizdir. O, birçok kötü isimle anmasının yanında Necdli Şeyh için “Şeyhu’l-hanâzira (Domuzların Şeyhi)” şeklinde başka eserlerde görmediğimiz, kendisi için anlamlı bir gerekçeye dayanan kendisine özgü bir niteleme de kullanmaktadır. Ancak eserin müellif hattı olduğu düşünülen ve elimize ulaşan tek nüshasında özellikle hakaret ve aşağılama içeren ifadelerin üstünün çizildiği görülmektedir. Hâsılı bu yazıda, İbn Abdilvehhâb ve hareketinin ortaya çıktığı ve geliştiği bir döneme şahitliğin ürünü sayılabilecek Sârimü’l-vâridât adlı eserin muhtevası, Trabzonî’nin reddettiği görüşlerin neler olduğu ve bunları nasıl reddettiği ortaya konulduktan sonra Trabzonî’nin bu şahitliğinin Vehhâbîliğin doğuş tarihi ve görüşleri incelenirken ne derece isabetli bir şahitlik yapıp yapmadığı sorgulanacaktır. Ayrıca Trabzonî’nin Vehhâbîliğe reddiye sadedinde yazdığı ileri sürülen diğer bazı risâlelerin muhatap ve hedefinin gerçekten İbn Abdilvehhâb ve Vehhâbîler olup olmadığı da tartışılacaktır. Nihai olarak nispet ettiği görüşler üzerinden İbn Abdilvehhâb’ı eleştirdiği anlaşılan Sârimü’l-vâridât’ın tam anlamıyla bir Vehhâbîlik reddiyesi olarak kabul edilip edilemeyeceği değerlendirecektir.https://dergipark.org.tr/tr/doi/10.33718/tid.1541590
spellingShingle Kadir Gömbeyaz
Muhammed İkbal Çoban
Muhammed et-Trabzonî el-Medenî’nin Sârimu’l-vâridât Adlı Eserinin Vehhâbîliğin Ortaya Çıkış Tarihi Bağlamında Kaynaklık Değeri
Trabzon İlahiyat Dergisi
title Muhammed et-Trabzonî el-Medenî’nin Sârimu’l-vâridât Adlı Eserinin Vehhâbîliğin Ortaya Çıkış Tarihi Bağlamında Kaynaklık Değeri
title_full Muhammed et-Trabzonî el-Medenî’nin Sârimu’l-vâridât Adlı Eserinin Vehhâbîliğin Ortaya Çıkış Tarihi Bağlamında Kaynaklık Değeri
title_fullStr Muhammed et-Trabzonî el-Medenî’nin Sârimu’l-vâridât Adlı Eserinin Vehhâbîliğin Ortaya Çıkış Tarihi Bağlamında Kaynaklık Değeri
title_full_unstemmed Muhammed et-Trabzonî el-Medenî’nin Sârimu’l-vâridât Adlı Eserinin Vehhâbîliğin Ortaya Çıkış Tarihi Bağlamında Kaynaklık Değeri
title_short Muhammed et-Trabzonî el-Medenî’nin Sârimu’l-vâridât Adlı Eserinin Vehhâbîliğin Ortaya Çıkış Tarihi Bağlamında Kaynaklık Değeri
title_sort muhammed et trabzoni el medeni nin sarimu l varidat adli eserinin vehhabiligin ortaya cikis tarihi baglaminda kaynaklik degeri
url https://dergipark.org.tr/tr/doi/10.33718/tid.1541590
work_keys_str_mv AT kadirgombeyaz muhammedettrabzonielmedenininsarimulvaridatadlıeserininvehhabiliginortayacıkıstarihibaglamındakaynaklıkdegeri
AT muhammedikbalcoban muhammedettrabzonielmedenininsarimulvaridatadlıeserininvehhabiliginortayacıkıstarihibaglamındakaynaklıkdegeri

Similar Items