تشبیه مزدوج در شعر فارسی صناعتی فراموش‌شده در منابع بلاغت
تشبیه به‌عنوان یکی از شگردهای اساسی تخیل، اقسام گوناگونی دارد. با اینکه منابع بلاغت کمابیش در پی شناسایی، تعریف و دسته‌بندی اقسام تشبیه و به‌طورکل، تدوین مبانی نظری زیبایی‌شناسی ادبیات فارسی بوده‌اند، همواره تطابق کامل میان متون خلاقانه و منابع نظری برقرار نبوده است. ازاین‌رو، دسته‌بندی‌ها و تعاریفی...
Saved in:
| Main Author: | |
|---|---|
| Format: | Article |
| Language: | fas |
| Published: |
Semnan University
2025-06-01
|
| Series: | مطالعات زبانی و بلاغی |
| Subjects: | |
| Online Access: | https://rhetorical.semnan.ac.ir/article_9760_4c4673e8b2b327007beeb0d1e9bab3b6.pdf |
| Tags: |
Add Tag
No Tags, Be the first to tag this record!
|
| _version_ | 1849235863944298496 |
|---|---|
| author | سعید رحیمی |
| author_facet | سعید رحیمی |
| author_sort | سعید رحیمی |
| collection | DOAJ |
| description | تشبیه به‌عنوان یکی از شگردهای اساسی تخیل، اقسام گوناگونی دارد. با اینکه منابع بلاغت کمابیش در پی شناسایی، تعریف و دسته‌بندی اقسام تشبیه و به‌طورکل، تدوین مبانی نظری زیبایی‌شناسی ادبیات فارسی بوده‌اند، همواره تطابق کامل میان متون خلاقانه و منابع نظری برقرار نبوده است. ازاین‌رو، دسته‌بندی‌ها و تعاریفی که در متون بلاغی از صناعت تشبیه عرضه می‌شود، نمایانگر همة شیوه‌های تشبیه‌سازی و ظرایف خلاقانة آن نیستند. یکی از شیوه‌های بدیعِ تشبیه در شعر فارسی، تشبیه مزدوج نام دارد. هدف این پژوهش آن بود که ضمن به دست دادن تعریفی جامع و مانع از این تشبیه، تاریخچة آن را در کتب بلاغت و دیوان‌های شعری بررسی و درنهایت رایج‌ترین الگوهای تشبیه مزدوج را شناسایی کند. درنهایت، این نتایج حاصل شد که تشبیه مزدوج نوعی تشبیه استخدام است با بن‌مایة معنایی ثابت که بیانگر شباهت غم‌انگیز وجهی از امور عاشق به یک ویژگی در معشوق است. شباهتی که ته‌تنها بیانگر نزدیکی نیست، بلکه به شکلی متناقض‌نما، آشکارکنندة نوعی دوری و تباین است. دیگر اینکه ظاهراً کهن‌ترین منبع بلاغی که تشبیه مزدوج را شناسایی و تعریف کرده، ترجمان البلاغه است؛ اما بلاغیون پس از رادویانی، این شیوة بدیع تشبیه‌سازی را یا فراموش کرده‌اند یا با نام تشبیه تسویت، ویژگی‌های گوهری و متمایزکنندة آن را از نظر انداخته‌اند. همچنین، نخستین شاعری نیز که اقبال ویژه به این نوع تشبیه داشته، ظاهراً منطقی رازی است. در واپسین گام، پس از ذکر وجوه اشتراک و تمایز تشبیه مزدوج با تشبیه تسویت و تشبیه استخدام، این صنعت تعریف و بازشناسایی و با مراجعه به دیوان‌های شعری، اقسام تشبیه مزدوج در قالب شانزده الگوی رایج و پرکاربرد، شناسایی و دسته‌بندی شد. |
| format | Article |
| id | doaj-art-e7bb0e1858d44b6d93b25ec2e644b0ed |
| institution | Kabale University |
| issn | 2008-9570 2717-090X |
| language | fas |
| publishDate | 2025-06-01 |
| publisher | Semnan University |
| record_format | Article |
| series | مطالعات زبانی و بلاغی |
| spelling | doaj-art-e7bb0e1858d44b6d93b25ec2e644b0ed2025-08-20T04:02:33ZfasSemnan Universityمطالعات زبانی و بلاغی2008-95702717-090X2025-06-01164018321010.22075/jlrs.2024.33779.24559760تشبیه مزدوج در شعر فارسی صناعتی فراموش‌شده در منابع بلاغتسعید رحیمی0استادیار زبان و ادبیات فارسی، مرکز زبان‌ها و زبان‌شناسی، دانشگاه صنعتی شریف، تهران، ایرانتشبیه به‌عنوان یکی از شگردهای اساسی تخیل، اقسام گوناگونی دارد. با اینکه منابع بلاغت کمابیش در پی شناسایی، تعریف و دسته‌بندی اقسام تشبیه و به‌طورکل، تدوین مبانی نظری زیبایی‌شناسی ادبیات فارسی بوده‌اند، همواره تطابق کامل میان متون خلاقانه و منابع نظری برقرار نبوده است. ازاین‌رو، دسته‌بندی‌ها و تعاریفی که در متون بلاغی از صناعت تشبیه عرضه می‌شود، نمایانگر همة شیوه‌های تشبیه‌سازی و ظرایف خلاقانة آن نیستند. یکی از شیوه‌های بدیعِ تشبیه در شعر فارسی، تشبیه مزدوج نام دارد. هدف این پژوهش آن بود که ضمن به دست دادن تعریفی جامع و مانع از این تشبیه، تاریخچة آن را در کتب بلاغت و دیوان‌های شعری بررسی و درنهایت رایج‌ترین الگوهای تشبیه مزدوج را شناسایی کند. درنهایت، این نتایج حاصل شد که تشبیه مزدوج نوعی تشبیه استخدام است با بن‌مایة معنایی ثابت که بیانگر شباهت غم‌انگیز وجهی از امور عاشق به یک ویژگی در معشوق است. شباهتی که ته‌تنها بیانگر نزدیکی نیست، بلکه به شکلی متناقض‌نما، آشکارکنندة نوعی دوری و تباین است. دیگر اینکه ظاهراً کهن‌ترین منبع بلاغی که تشبیه مزدوج را شناسایی و تعریف کرده، ترجمان البلاغه است؛ اما بلاغیون پس از رادویانی، این شیوة بدیع تشبیه‌سازی را یا فراموش کرده‌اند یا با نام تشبیه تسویت، ویژگی‌های گوهری و متمایزکنندة آن را از نظر انداخته‌اند. همچنین، نخستین شاعری نیز که اقبال ویژه به این نوع تشبیه داشته، ظاهراً منطقی رازی است. در واپسین گام، پس از ذکر وجوه اشتراک و تمایز تشبیه مزدوج با تشبیه تسویت و تشبیه استخدام، این صنعت تعریف و بازشناسایی و با مراجعه به دیوان‌های شعری، اقسام تشبیه مزدوج در قالب شانزده الگوی رایج و پرکاربرد، شناسایی و دسته‌بندی شد.https://rhetorical.semnan.ac.ir/article_9760_4c4673e8b2b327007beeb0d1e9bab3b6.pdfتشبیهتشبیه مزدوجبلاغتشعر فارسیتشبیه تسویتاستخدام |
| spellingShingle | سعید رحیمی تشبیه مزدوج در شعر فارسی صناعتی فراموش‌شده در منابع بلاغت مطالعات زبانی و بلاغی تشبیه تشبیه مزدوج بلاغت شعر فارسی تشبیه تسویت استخدام |
| title | تشبیه مزدوج در شعر فارسی صناعتی فراموش‌شده در منابع بلاغت |
| title_full | تشبیه مزدوج در شعر فارسی صناعتی فراموش‌شده در منابع بلاغت |
| title_fullStr | تشبیه مزدوج در شعر فارسی صناعتی فراموش‌شده در منابع بلاغت |
| title_full_unstemmed | تشبیه مزدوج در شعر فارسی صناعتی فراموش‌شده در منابع بلاغت |
| title_short | تشبیه مزدوج در شعر فارسی صناعتی فراموش‌شده در منابع بلاغت |
| title_sort | تشبیه مزدوج در شعر فارسی صناعتی فراموش‌شده در منابع بلاغت |
| topic | تشبیه تشبیه مزدوج بلاغت شعر فارسی تشبیه تسویت استخدام |
| url | https://rhetorical.semnan.ac.ir/article_9760_4c4673e8b2b327007beeb0d1e9bab3b6.pdf |
| work_keys_str_mv | AT sʿydrḥymy tsẖbyhmzdwjdrsẖʿrfạrsyṣnạʿtyfrạmwsẖsẖdhdrmnạbʿblạgẖt |