Nörobilişsel Yaşlanma Modelleri: Kaybedilenin Telafisi Mümkün mü?
Yaşlanma sürecinde bilişsel işlevlerin birçoğunda düşüş görülmektedir. Yaşlanmayla birlikte bilişsel işlevlerde ortaya çıkan bu değişim ile nöral süreçler arasındaki ilişkinin incelenmesine olanak sağlayan nörobilişsel modeller, beyindeki aktivasyon artışına bağlı olarak ortaya çıkan telafi (compens...
Saved in:
| Main Authors: | , |
|---|---|
| Format: | Article |
| Language: | English |
| Published: |
Selcuk University Press
2023-08-01
|
| Series: | Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi |
| Subjects: | |
| Online Access: | https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/2857124 |
| Tags: |
Add Tag
No Tags, Be the first to tag this record!
|
| _version_ | 1841562201075220480 |
|---|---|
| author | Handan Can Elif Güldemir |
| author_facet | Handan Can Elif Güldemir |
| author_sort | Handan Can |
| collection | DOAJ |
| description | Yaşlanma sürecinde bilişsel işlevlerin birçoğunda düşüş görülmektedir. Yaşlanmayla birlikte bilişsel işlevlerde ortaya çıkan bu değişim ile nöral süreçler arasındaki ilişkinin incelenmesine olanak sağlayan nörobilişsel modeller, beyindeki aktivasyon artışına bağlı olarak ortaya çıkan telafi (compensation) mekanizmalarına odaklanmaktadır. Beyin aktivasyonundaki bu artışın, bilişsel performanstaki yaşa bağlı düşüşü dengelemek ve korumak yönünde harekete geçen telafi mekanizmalarını yansıttığı düşünülmektedir. Bu derleme çalışmasının amacı sağlıklı yaşlanma ile birlikte ortaya çıkan telafi mekanizmalarını açıklamak için geliştirilen nörobilişsel modellerden en etkili dört modeli incelemek; bu modellerin katkıları ve sınırlılıklarını tartışmaktır. Bu kapsamda mevcut derlemede Yaşlı Yetişkinlerde Hemisferik Asimetri Azalması (HAROLD) Modeli, Yaşlanmada Posterior-Anterior Kayma (PASA) Teorisi, Nöral Devrelerin Telafiyle İlgili Kullanımı Hipotezi (CRUNCH), Yaşlanma ve Bilişin İskele Teorisi (STAC; STAC-r) ele alınmıştır. Buna karşın nörobilişsel modellerden önce geliştirilen bilişsel modeller yaşa bağlı olarak ortaya çıkan bilişsel farklılıkları açıklamada yaşlanmaya bağlı bozukluklara odaklanmışlardır. Bu nedenle bilişsel değişimi kapsamlı bir şekilde açıklamakta yetersiz kalmışlardır. Nörobilişsel modeller ise, telafi mekanizmalarının harekete geçmesi için nöral ağların kullanımına odaklanmış ve telafi sürecinin daha çok frontal bölgelerde gerçekleştiğine vurgu yapmışlardır. Dolayısıyla nörobilişsel modeller yaşlanmanın nörobilişsel temellerini açıklamak açısından daha kapsamlı modellerdir; ancak bu modeller de bazı sınırlılıklar içermektedir. Türkiye’de ve tüm dünyada yaşlanan nüfus ve buna paralel olarak gelişen demans vaka sayıları giderek artmaktadır. Bu bağlamda, nörobilişsel modelleri test eden çalışmaların artması ve bunlardan elde edilecek sonuçlarla yaşlanmayı açıklayan yeni ve daha kapsamlı modellerin geliştirilmesi, yaşlanma sürecinin doğasının anlaşılması açısından önem arz etmektedir. |
| format | Article |
| id | doaj-art-d37790fdbe3b486583afef86ec6b995c |
| institution | Kabale University |
| issn | 2667-4750 |
| language | English |
| publishDate | 2023-08-01 |
| publisher | Selcuk University Press |
| record_format | Article |
| series | Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi |
| spelling | doaj-art-d37790fdbe3b486583afef86ec6b995c2025-01-03T01:06:22ZengSelcuk University PressSelçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi2667-47502023-08-015143745310.52642/susbed.1225337154Nörobilişsel Yaşlanma Modelleri: Kaybedilenin Telafisi Mümkün mü?Handan Can0Elif Güldemir1ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİULUDAĞ ÜNİVERSİTESİYaşlanma sürecinde bilişsel işlevlerin birçoğunda düşüş görülmektedir. Yaşlanmayla birlikte bilişsel işlevlerde ortaya çıkan bu değişim ile nöral süreçler arasındaki ilişkinin incelenmesine olanak sağlayan nörobilişsel modeller, beyindeki aktivasyon artışına bağlı olarak ortaya çıkan telafi (compensation) mekanizmalarına odaklanmaktadır. Beyin aktivasyonundaki bu artışın, bilişsel performanstaki yaşa bağlı düşüşü dengelemek ve korumak yönünde harekete geçen telafi mekanizmalarını yansıttığı düşünülmektedir. Bu derleme çalışmasının amacı sağlıklı yaşlanma ile birlikte ortaya çıkan telafi mekanizmalarını açıklamak için geliştirilen nörobilişsel modellerden en etkili dört modeli incelemek; bu modellerin katkıları ve sınırlılıklarını tartışmaktır. Bu kapsamda mevcut derlemede Yaşlı Yetişkinlerde Hemisferik Asimetri Azalması (HAROLD) Modeli, Yaşlanmada Posterior-Anterior Kayma (PASA) Teorisi, Nöral Devrelerin Telafiyle İlgili Kullanımı Hipotezi (CRUNCH), Yaşlanma ve Bilişin İskele Teorisi (STAC; STAC-r) ele alınmıştır. Buna karşın nörobilişsel modellerden önce geliştirilen bilişsel modeller yaşa bağlı olarak ortaya çıkan bilişsel farklılıkları açıklamada yaşlanmaya bağlı bozukluklara odaklanmışlardır. Bu nedenle bilişsel değişimi kapsamlı bir şekilde açıklamakta yetersiz kalmışlardır. Nörobilişsel modeller ise, telafi mekanizmalarının harekete geçmesi için nöral ağların kullanımına odaklanmış ve telafi sürecinin daha çok frontal bölgelerde gerçekleştiğine vurgu yapmışlardır. Dolayısıyla nörobilişsel modeller yaşlanmanın nörobilişsel temellerini açıklamak açısından daha kapsamlı modellerdir; ancak bu modeller de bazı sınırlılıklar içermektedir. Türkiye’de ve tüm dünyada yaşlanan nüfus ve buna paralel olarak gelişen demans vaka sayıları giderek artmaktadır. Bu bağlamda, nörobilişsel modelleri test eden çalışmaların artması ve bunlardan elde edilecek sonuçlarla yaşlanmayı açıklayan yeni ve daha kapsamlı modellerin geliştirilmesi, yaşlanma sürecinin doğasının anlaşılması açısından önem arz etmektedir.https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/2857124agingcompensationneurocognitive modelsdedifferentiation.yaşlanmatelafinörobilişsel modelleraynılaşma.yaşlanmatelafinörobilişsel modelleraynılaşma.yaşlanmatelafinörobilişsel modelleraynılaşma. |
| spellingShingle | Handan Can Elif Güldemir Nörobilişsel Yaşlanma Modelleri: Kaybedilenin Telafisi Mümkün mü? Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi aging compensation neurocognitive models dedifferentiation. yaşlanma telafi nörobilişsel modeller aynılaşma. yaşlanma telafi nörobilişsel modeller aynılaşma. yaşlanma telafi nörobilişsel modeller aynılaşma. |
| title | Nörobilişsel Yaşlanma Modelleri: Kaybedilenin Telafisi Mümkün mü? |
| title_full | Nörobilişsel Yaşlanma Modelleri: Kaybedilenin Telafisi Mümkün mü? |
| title_fullStr | Nörobilişsel Yaşlanma Modelleri: Kaybedilenin Telafisi Mümkün mü? |
| title_full_unstemmed | Nörobilişsel Yaşlanma Modelleri: Kaybedilenin Telafisi Mümkün mü? |
| title_short | Nörobilişsel Yaşlanma Modelleri: Kaybedilenin Telafisi Mümkün mü? |
| title_sort | norobilissel yaslanma modelleri kaybedilenin telafisi mumkun mu |
| topic | aging compensation neurocognitive models dedifferentiation. yaşlanma telafi nörobilişsel modeller aynılaşma. yaşlanma telafi nörobilişsel modeller aynılaşma. yaşlanma telafi nörobilişsel modeller aynılaşma. |
| url | https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/2857124 |
| work_keys_str_mv | AT handancan norobilisselyaslanmamodellerikaybedilenintelafisimumkunmu AT elifguldemir norobilisselyaslanmamodellerikaybedilenintelafisimumkunmu |