Ahmet b. Ahmezî ve Merâkî’l-evvâh ilâ tedubbûri Kitâbillâh Adlı Manzûm Tefsiri
İslâm âlimleri, Hz. Peygamber döneminden itibaren Kur’ân’ı anlama ve yorumlama amacıyla çeşitli tefsir yöntemleri geliştirmişlerdir. Bu süreçte ortaya konan eserler, İslâm ilim geleneğinde zengin bir tefsir literatürünün oluşmasına katkı sağlamıştır. Müfessirlerin eserlerinde görülen farklılıklar, o...
Saved in:
| Main Author: | |
|---|---|
| Format: | Article |
| Language: | Arabic |
| Published: |
Nevsehir Haci Bektas Veli University
2025-07-01
|
| Series: | Umde Dini Tetkikler Dergisi |
| Subjects: | |
| Online Access: | https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/4742828 |
| Tags: |
Add Tag
No Tags, Be the first to tag this record!
|
| _version_ | 1849233330358190080 |
|---|---|
| author | Mehmet Altın |
| author_facet | Mehmet Altın |
| author_sort | Mehmet Altın |
| collection | DOAJ |
| description | İslâm âlimleri, Hz. Peygamber döneminden itibaren Kur’ân’ı anlama ve yorumlama amacıyla çeşitli tefsir yöntemleri geliştirmişlerdir. Bu süreçte ortaya konan eserler, İslâm ilim geleneğinde zengin bir tefsir literatürünün oluşmasına katkı sağlamıştır. Müfessirlerin eserlerinde görülen farklılıklar, onların dünya görüşleri, kültürel birikimleri ve yaşadıkları dönemin etkisiyle şekillenmiştir. Her müfessir, uzmanlaştığı ilim dalını tefsirine yansıtarak özgün yaklaşımlar geliştirmiştir. Örneğin dilbilim alanındaki hâkimiyetiyle tanınan bazı müfessirler, dil bilgisi ve kelimelerin i‘rabına özel önem verirken; fıkıh alanında uzmanlaşanlar, fıkhî meselelere geniş yer ayırmış, bir kısmı da kıssalara ve rivâyetlere ağırlık vermiştir. Bunun yanı sıra bazı âlimler “mühmele sanatı”nı tefsir alanına uygulayarak sadece noktasız harflerle tefsir yazma gibi farklı bir yöntem benimsemişlerdir. Ayrıca şiirle ilgilenen bazı âlimlerin gayretleriyle manzûm tarzda tefsirle ilgili eserler de yazılmıştır. Bu çerçevede kıraat, tecvid, Kur’ân ilimleri, garîbu’l-Kur’ân ve tefsir ile ilgili manzûm eserler ortaya konmuştur. Manzûm tarzda tefsir yazan âlimlerden birisi de Ahmed b. Ahmezî’dir (ö. 1968). Onun ‘Merâkî’l-evvâh ilâ tedubbûri Kitâbillâh’ adlı manzûm tefsiri, Afrika’da yazılan ilk manzûm tefsir olması ve büyük ilgi görmüş olması bakımından önem arz etmektedir. Recez vezniyle yazılmış olan bu tefsir, Kur’ân-ı Kerîm’in bütün sûrelerini kapsamakta olup 8.300 beyitten oluşmaktadır. Müellif, insanların Kur’ân’ın anlamından uzaklaştığını gözlemlediği için bu eserini kaleme aldığını ifade etmiştir. Eserin birçok yazma (mahtût) ve basılı (matbu) nüshası bulunmakta olup aynı zamanda Arap dünyasında üzerinde çeşitli akademik çalışmalar yapılmıştır. İbn Ahmezî, yöntem olarak her âyeti sırasıyla tefsir etme yoluna gitmemiş; bunun yerine, açıklama ihtiyacı gördüğü âyetleri tefsir etmeyi tercih etmiştir. Eserinde filolojik tahlillere özel bir önem vererek müphem ifadeleri açıklamaya ve dil bilgisi ile i‘râb konularında bilgi sunmaya çalışmıştır. Manzûm bir eser olması nedeniyle ilmî konuların nazımla anlatılması zor olsa da Ahmezî, rivâyet ve dirâyet tefsiri yöntemlerini birlikte kullanarak Kur’ân’ı Kur’ân’la, sünnetle, sahâbe ve tâbiîn sözleriyle tefsir etmeye çalışmış, ayrıca sebeb-i nüzûl ve nesh gibi konulara da değinmeye özen göstermiştir. Özelliklerini özetlediğimiz Merâkî’l-evvâh ilâ tedubbûri Kitâbillâh adlı manzum tefsir, çalışmamızın temel inceleme nesnesini oluşturmaktadır. Yapılan ön araştırmalar neticesinde söz konusu eser üzerine Türkiye’de herhangi bir akademik çalışmanın henüz gerçekleştirilmediği tespit edilmiştir. Arap dünyasında ise esere dair bazı tahkik çalışmaları bulunmakla birlikte, bu çalışmaların yalnızca eserin neşriyle sınırlı kaldığı ve metot çözümlemesi, içerik değerlendirmesi ve literatür taraması gibi hususlarda yetersiz kaldığı gözlemlenmiştir. Bu bağlamda çalışmamız söz konusu tefsirin incelenmesini hedefleyerek eserin özgün niteliklerini ve İslâmî ilimler geleneğindeki konumunu ortaya koymayı amaçlamaktadır. Böylece İslâm tefsir geleneğinde yeterince ele alınmamış olan manzûm tefsir türüne özgün bir akademik katkı sunulması hedeflenmektedir. Çalışmanın yöntemi, metin incelemesi ve literatür taraması esas alınarak belirlenmiştir. Eserin içeriği, müellifin yaklaşımı, benimsediği tefsir yöntemi ve ele aldığı konularsistematik biçimde analiz edilecektir. Bu inceleme gerçekleştirilirken örneklem metodu dâhilinde ilgili konuların yalnızca bir veya iki âyet örneği üzerinden başlıklar altında irdelenmesine özen gösterilecektir. |
| format | Article |
| id | doaj-art-77f0758e7f684e7dba96b26d48c06c2b |
| institution | Kabale University |
| issn | 2667-4939 |
| language | Arabic |
| publishDate | 2025-07-01 |
| publisher | Nevsehir Haci Bektas Veli University |
| record_format | Article |
| series | Umde Dini Tetkikler Dergisi |
| spelling | doaj-art-77f0758e7f684e7dba96b26d48c06c2b2025-08-20T06:46:26ZaraNevsehir Haci Bektas Veli UniversityUmde Dini Tetkikler Dergisi2667-49392025-07-0181456510.54122/umde.1669435371Ahmet b. Ahmezî ve Merâkî’l-evvâh ilâ tedubbûri Kitâbillâh Adlı Manzûm TefsiriMehmet Altın0https://orcid.org/0000-0003-4441-0821Bitlis Eren Üniversitesiİslâm âlimleri, Hz. Peygamber döneminden itibaren Kur’ân’ı anlama ve yorumlama amacıyla çeşitli tefsir yöntemleri geliştirmişlerdir. Bu süreçte ortaya konan eserler, İslâm ilim geleneğinde zengin bir tefsir literatürünün oluşmasına katkı sağlamıştır. Müfessirlerin eserlerinde görülen farklılıklar, onların dünya görüşleri, kültürel birikimleri ve yaşadıkları dönemin etkisiyle şekillenmiştir. Her müfessir, uzmanlaştığı ilim dalını tefsirine yansıtarak özgün yaklaşımlar geliştirmiştir. Örneğin dilbilim alanındaki hâkimiyetiyle tanınan bazı müfessirler, dil bilgisi ve kelimelerin i‘rabına özel önem verirken; fıkıh alanında uzmanlaşanlar, fıkhî meselelere geniş yer ayırmış, bir kısmı da kıssalara ve rivâyetlere ağırlık vermiştir. Bunun yanı sıra bazı âlimler “mühmele sanatı”nı tefsir alanına uygulayarak sadece noktasız harflerle tefsir yazma gibi farklı bir yöntem benimsemişlerdir. Ayrıca şiirle ilgilenen bazı âlimlerin gayretleriyle manzûm tarzda tefsirle ilgili eserler de yazılmıştır. Bu çerçevede kıraat, tecvid, Kur’ân ilimleri, garîbu’l-Kur’ân ve tefsir ile ilgili manzûm eserler ortaya konmuştur. Manzûm tarzda tefsir yazan âlimlerden birisi de Ahmed b. Ahmezî’dir (ö. 1968). Onun ‘Merâkî’l-evvâh ilâ tedubbûri Kitâbillâh’ adlı manzûm tefsiri, Afrika’da yazılan ilk manzûm tefsir olması ve büyük ilgi görmüş olması bakımından önem arz etmektedir. Recez vezniyle yazılmış olan bu tefsir, Kur’ân-ı Kerîm’in bütün sûrelerini kapsamakta olup 8.300 beyitten oluşmaktadır. Müellif, insanların Kur’ân’ın anlamından uzaklaştığını gözlemlediği için bu eserini kaleme aldığını ifade etmiştir. Eserin birçok yazma (mahtût) ve basılı (matbu) nüshası bulunmakta olup aynı zamanda Arap dünyasında üzerinde çeşitli akademik çalışmalar yapılmıştır. İbn Ahmezî, yöntem olarak her âyeti sırasıyla tefsir etme yoluna gitmemiş; bunun yerine, açıklama ihtiyacı gördüğü âyetleri tefsir etmeyi tercih etmiştir. Eserinde filolojik tahlillere özel bir önem vererek müphem ifadeleri açıklamaya ve dil bilgisi ile i‘râb konularında bilgi sunmaya çalışmıştır. Manzûm bir eser olması nedeniyle ilmî konuların nazımla anlatılması zor olsa da Ahmezî, rivâyet ve dirâyet tefsiri yöntemlerini birlikte kullanarak Kur’ân’ı Kur’ân’la, sünnetle, sahâbe ve tâbiîn sözleriyle tefsir etmeye çalışmış, ayrıca sebeb-i nüzûl ve nesh gibi konulara da değinmeye özen göstermiştir. Özelliklerini özetlediğimiz Merâkî’l-evvâh ilâ tedubbûri Kitâbillâh adlı manzum tefsir, çalışmamızın temel inceleme nesnesini oluşturmaktadır. Yapılan ön araştırmalar neticesinde söz konusu eser üzerine Türkiye’de herhangi bir akademik çalışmanın henüz gerçekleştirilmediği tespit edilmiştir. Arap dünyasında ise esere dair bazı tahkik çalışmaları bulunmakla birlikte, bu çalışmaların yalnızca eserin neşriyle sınırlı kaldığı ve metot çözümlemesi, içerik değerlendirmesi ve literatür taraması gibi hususlarda yetersiz kaldığı gözlemlenmiştir. Bu bağlamda çalışmamız söz konusu tefsirin incelenmesini hedefleyerek eserin özgün niteliklerini ve İslâmî ilimler geleneğindeki konumunu ortaya koymayı amaçlamaktadır. Böylece İslâm tefsir geleneğinde yeterince ele alınmamış olan manzûm tefsir türüne özgün bir akademik katkı sunulması hedeflenmektedir. Çalışmanın yöntemi, metin incelemesi ve literatür taraması esas alınarak belirlenmiştir. Eserin içeriği, müellifin yaklaşımı, benimsediği tefsir yöntemi ve ele aldığı konularsistematik biçimde analiz edilecektir. Bu inceleme gerçekleştirilirken örneklem metodu dâhilinde ilgili konuların yalnızca bir veya iki âyet örneği üzerinden başlıklar altında irdelenmesine özen gösterilecektir.https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/4742828tefsirmanzûm tefsirnazımmerâkî’l-evvâhi̇bn ahmezîtafsirpoetic tafsirpoetrymerâkî al-avvâhibn ahmezî |
| spellingShingle | Mehmet Altın Ahmet b. Ahmezî ve Merâkî’l-evvâh ilâ tedubbûri Kitâbillâh Adlı Manzûm Tefsiri Umde Dini Tetkikler Dergisi tefsir manzûm tefsir nazım merâkî’l-evvâh i̇bn ahmezî tafsir poetic tafsir poetry merâkî al-avvâh ibn ahmezî |
| title | Ahmet b. Ahmezî ve Merâkî’l-evvâh ilâ tedubbûri Kitâbillâh Adlı Manzûm Tefsiri |
| title_full | Ahmet b. Ahmezî ve Merâkî’l-evvâh ilâ tedubbûri Kitâbillâh Adlı Manzûm Tefsiri |
| title_fullStr | Ahmet b. Ahmezî ve Merâkî’l-evvâh ilâ tedubbûri Kitâbillâh Adlı Manzûm Tefsiri |
| title_full_unstemmed | Ahmet b. Ahmezî ve Merâkî’l-evvâh ilâ tedubbûri Kitâbillâh Adlı Manzûm Tefsiri |
| title_short | Ahmet b. Ahmezî ve Merâkî’l-evvâh ilâ tedubbûri Kitâbillâh Adlı Manzûm Tefsiri |
| title_sort | ahmet b ahmezi ve meraki l evvah ila tedubburi kitabillah adli manzum tefsiri |
| topic | tefsir manzûm tefsir nazım merâkî’l-evvâh i̇bn ahmezî tafsir poetic tafsir poetry merâkî al-avvâh ibn ahmezî |
| url | https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/4742828 |
| work_keys_str_mv | AT mehmetaltın ahmetbahmezivemerakilevvahilatedubburikitabillahadlımanzumtefsiri |